Ik wil een monument kopen, waar moet ik op letten?

Van onderhoud tot subsidies en vergunningen

Ben je tijdens je zoektocht naar een woning gevallen voor een monumentaal pand? Verdiep je vóór je een bod uitbrengt in wat daar allemaal bij komt kijken. Bijvoorbeeld op het gebied van onderhoud en regelgeving, subsidies en specifieke leningen.

Een monument heeft een bepaalde culturele of historische waarde voor Nederland (rijksmonument), de provincie (provinciale monument) of de gemeente (gemeentelijk monument). Als je zo’n gebouw betrekt, woon je letterlijk in een goed bewaard en beschermd stukje geschiedenis, wat te zien is aan authentieke details. Op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vind je informatie over de historie van deze woningen.

Regels en beperkingen bij monumenten

Een onderhoudsplicht heb je als monumenteigenaar niet. Als eigenaar van een pand met een monumentale status moet je je wel aan de regels houden om de culturele of historische waarde van de woning te beschermen. Die regels gelden onder meer voor onderhoudswerkzaamheden en aanpassingen.

Als je woning in een ernstige staat van verval verkeert, kan de gemeente je ertoe aanzetten om bepaalde beschermende maatregelen te nemen. Als blijkt dat je niet aan de voorwaarden voldoet om het pand in een goede staat te houden, kan een subsidie worden ingetrokken.

Onderhoud: houd rekening met extra kosten

Elke woning heeft regelmatig onderhoud nodig, maar een monument moet vaker onderhanden worden genomen dan een nieuwbouwhuis. Dit komt door de ouderdom en ook omdat de bouwmaterialen die vroeger werden gebruikt veelal van een mindere kwaliteit waren dan die van nu. Ook zijn er vaak specifieke materialen en technieken nodig. Daardoor kunnen de onderhoudskosten van een monument anderhalf tot twee keer hoger uitvallen dan die van een gewone woning.

Bijna altijd een vergunning nodig

Voor het aanpassen, verbouwen of restaureren van een monument moet je bijna altijd een Omgevingsvergunning aanvragen bij de gemeente. Dit geldt voor veranderingen aan de binnen- en buitenkant. Zo’n vergunning aanvragen kost tijd en duurt bij monumenten bovendien langer, soms tot wel zes maanden – iets om rekening mee te houden in je planning. Wil je verbouwen, zoek dan al vroeg contact met de gemeente over wat wel en niet kan. Op omgevingsloket.nl kun je alvast checken of je een vergunning nodig hebt.

Let op: een vergunning is geen vrijbrief om volledig je gang te gaan. Vaak wordt een vergunning afgegeven onder bepaalde voorwaarden. Die gaan bijvoorbeeld over de indeling van het pand of het behoud van authentieke details, zoals deurklinken en kozijnen. Of over draagmuren, aftimmeringen, schoorstenen en gevels die intact moeten blijven.

Verduurzamen vraagt om maatwerk

Een monumentaal pand duurzamer maken kan op verschillende manieren, maar vraagt meestal wel om maatwerkoplossingen. Kenmerkende elementen als glas-in-loodramen of charmante ruitjes dragen bij aan de bijzondere waarde van een monument, maar zijn minder goed voor je stookkosten. Misschien is dubbelglas bij jouw woning niet toegestaan, maar voorzetramen wel. Mogelijk kun je door een combinatie van maatregelen toch je energierekening omlaagbrengen en je wooncomfort verhogen. Een gespecialiseerd energieadviseur kan je hierbij helpen. In deze handige toolkit vind je een aantal algemene adviezen.

Een monument financieren

De meeste geldverstrekkers geven een gewone hypotheek af voor een monument. Daarnaast kun je een (aanvullende) Monumenten-hypotheek aanvragen bij het Nationaal Restauratiefonds voor de aankoop of restauratie van een monument. Ook biedt dit fonds verschillende soorten leningen tegen een laag tarief (vanaf 1%) als je je monumentale woning wilt verduurzamen.

Subsidies voor monumenteigenaren

Behalve bovengenoemde leningen zijn er meer financiële voordelen aan het bezitten van een monument. Omdat de kosten voor onderhoud en restauratie ervan vaak hoger uitvallen, kun je als eigenaar verschillende subsidies aanvragen:

• Woonhuissubsidie - Deze vraag je jaarlijks tussen 1 maart en 30 april aan voor kosten die je in het jaar ervoor hebt gemaakt voor de instandhouding van je monument. Hieronder vallen kosten voor het herstel van de fundering, gevel en kozijnen, en ook schilderwerk. Ben je te laat met aanvragen, dan worden deze kosten meegenomen in het jaar daarna. Je vraagt de woonhuissubsidie aan bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, waar je ook een lijst vindt met alle kosten en voorwaarden.

• Herbestemmingssubsidie - Speciaal voor gebouwen die oorspronkelijk geen woonbestemming hadden en zich daar ook moeilijk voor lenen. Bijvoorbeeld een kerk, kasteel of oude school. Het pand hoeft geen monument te zijn. De subsidie is bedoeld om te onderzoeken of het mogelijk is om erin te gaan wonen en om het gebouw te beschermen tegen weersinvloeden, instorten of verzakken. Je kunt deze subsidie jaarlijks tussen 1 oktober en 30 november aanvragen bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

• Subsidie van gemeente of provincie - Elke provincie ontvangt jaarlijks van de Rijksoverheid een bedrag voor restauratiewerkzaamheden aan monumenten. Vraag bij je gemeente of provincie op wat het budget is en of je hier aanspraak op maakt.

Advies en informatie nodig?

Elk monument is anders. Heb je een vraag of behoefte aan advies? Deze instanties kunnen je verder helpen:

• De Monumentenwacht: deze onafhankelijke organisatie van monumentenadviseurs vind je in elke provincie. Je kunt er onder meer terecht voor onderhoudsadvies, bouwkundige inspecties of een aankoopkeuring.

• Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg: stichting die een keurmerk afgeeft aan erkende restauratiebedrijven. Wie een monument gaat restaureren, doet er goed aan een gespecialiseerde architect in de arm te nemen. Deze heeft een goed beeld van wat er wel en niet mag tijdens een verbouwing en kan helpen met het aanvragen van de omgevingsvergunning. Let op bij het kiezen van een architect: zo is het ene bureau gespecialiseerd in 17de-eeuwse grachtenpanden en het andere in 19de-eeuwse industriële architectuur.

• Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: hier vraag je onder andere de woonsubsidie aan, waarmee je jaarlijks een deel van de kosten voor onderhoud of reparatie vergoed kunt krijgen.